6-latek przygotowuje się do szkoły. Co powinno umieć dziecko?

Rozpoczęcie edukacji to bardzo ważna chwila w życiu małego człowieka, dlatego tak ważne jest przygotowanie dziecka na tę chwilę i wybranie odpowiedniego momentu. Dużo mówi się o poziomie rozwoju 6-latka oraz jego dojrzałości, jednak warto przyjrzeć się bliżej i dokładnie przeanalizować zdolności, jakie posiada dziecko w tym wieku. Co powinno umieć 7-letnie dziecko idące do pierwszej klasy? Co powinien umieć 6-latek? Rozmawiamy z psychologiem i fizjoterapeutą Joanna Kaczyńską z Centrum Terapii WYSPA.

Wielu rodziców wciąż zmaga się dylematem, czy swoje 6-letnie dziecko posłać do "zerówki", która przygotuje je do prawdziwej edukacji, czy może jednak maluch jest już na tyle rozwinięty i gotowy, by rozpocząć naukę w pierwszej klasie. Zacznijmy od komunikacji 6-latka, jak powinna wyglądać?

Joanna Kaczyńska: Najważniejsze, by dziecko zarówno jeśli chodzi o zerówkę, jak i o klasę pierwszą, w zrozumiały sposób potrafiło komunikować o swoich potrzebach i decyzjach. Dzięki temu będzie miało większe poczucie bezpieczeństwa i komfortu w każdej przedszkolnej czy szkolnej sytuacji. Około piątego roku życia kształtuje się umiejętność dostosowania się w rozmowie do rozmówcy. Dzieci w tym wieku chętnie mówią o sobie i najbliższym otoczeniu, ale rozwijają też umiejętność prowadzenia rozmów. Uczą się dialogu, uważnie słuchać odbiorcy, uwzględniać jego punkt widzenia oraz podtrzymywać jego uwagę w trakcie rozmowy.

Pod względem artykulacyjnym mowa 6-latka powinna być już w pełni zrozumiała dla otoczenia. Sześciolatek powinien mieć już opanowane wszystkie głoski, a także umiejętność budowania zdań złożonych. Dziecko, które kończy edukację przedszkolną i rozpoczyna pierwszą klasę szkoły podstawowej powinno także starać się mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym; mówić płynnie, niezbyt głośno, dostosowując ton głosu do sytuacji.

Czy dziecko w zerówce musi umieć czytać i pisać ?

Dziecko w zerówce absolutnie nie musi umieć czytać ani pisać. Nauka w zerówce to głównie edukacja przez zabawę i ma ona na celu przygotowanie dziecka do przyswojenia wymienionych umiejętności w szkole podstawowej. Jedną z takich form "nauczania" jest Metoda Dobrego Startu wykorzystywana w niektórych placówkach. Jest to model składający się z trzech kluczowych elementów: motorycznego, słuchowego i wzrokowego, dzięki którym rozwijane są funkcje, które później biorą udział w uczeniu się pisania i czytania, a wszystko to w sposób przyjazny dzieciom.

Jak długo 6-latek potrafi skupić uwagę?

Umiejętność koncentracji uwagi jest oczywiście różna u poszczególnych dzieci. Niemniej jednak uważa się, iż u dzieci w wieku 6 lat proces dojrzewania układu nerwowego nie jest ukończony. W tym wieku dojrzewają jeszcze okolice kory mózgowej płatów czołowych odpowiedzialnych za kontrolę impulsów, planowanie itp. W związku z czym u 6-latków, w porównaniu z 7-latkami przeważają procesy pobudzenia nad hamowaniem. Występuje dominacja części podkorowej mózgu odpowiedzialnej za impulsy i emocje, w związku z tym charakterystyczną cechą funkcjonowania i zachowania dziecka jest impulsywność, pobudliwość, ruchliwość oraz duża emocjonalność. Dziecko coraz lepiej koncentruje uwagę, ale nadal dominuje uwaga mimowolna, niezależna od woli. Dziecko w niewielkim stopniu kieruje swoją uwagą, skupia ją przede wszystkim na sprawach dla niego interesujących i ciekawych. Uwaga dowolna, zależna od woli i wynikająca z konieczności skupienia się, zaczyna się dopiero kształtować. Dziecko 6-letnie koncentruje się około 20-30 minut.

Im większa motywacja i im bardziej interesujące zadanie, tym dłuższy czas koncentracji u dziecka. W związku z pobudliwością procesów nerwowych dziecko szybko wyczerpuje się, potrzebuje częstych przerw, odpoczynku, regeneracji sił.

Dopiero w 7 roku życia zaczyna się kształtować uwaga dowolna, zależna od woli. Dziecko potrafi skupić się na poleceniu i kierować swoją uwagę na treści, które są mniej dla niego interesujące. Wzrasta wytrwałość przy pracy i gotowość do znoszenia związanego z nią dyskomfortu np. zmęczenia. Dziecko 7-letnie nie potrafi jeszcze koncentrować się przez całą lekcję (chyba, że treści są bardzo interesujące, a sposób przekazywania urozmaicony). W dużej mierze uwaga zależy od temperamentu dziecka.

Czy 6-latek jest w stanie odnaleźć się w grupie dzieci - jakie ma umiejętności społeczne, emocjonalne?

Sześciolatki dążą do kontaktu z innymi dziećmi. Są w stanie zorganizować sobie różnorodne zabawy, w tym zabawy tematyczne i ruchowe. Dziecko 6-letnie charakteryzuje się dużą zmiennością i intensywnością stanów emocjonalnych, doświadczane emocje są gwałtowne i intensywnie przeżywane. Z uwagi na słabsze możliwości hamowania i mniejszą dojrzałość układu nerwowego, dziecko może skłonność do przeżywania skrajnych emocji. Mogą mu się zdarzać gwałtowne wybuchów gniewu, złości, czy zazdrości. Dopiero zaczyna kształtować się zdolność do powściągania emocji i kontroli ich wyrażania.

Dziecko 6-letnie jest mało odporne na niepowodzenia, porażkę lub krytykę, bardzo wrażliwe na pochwałę, głównie w oparciu o pochwałę buduje motywację do pracy, na krytykę reaguje buntem, zniechęceniem i odmową. Dzieci słabo jeszcze rozumieją zewnętrzne normy i nakazy, raczej kierują się własnym kodeksem i poczuciem sprawiedliwości, odróżniają dobro od zła.

U dzieci 7-letnich wraz z dojrzewaniem płatów czołowych mózgu pojawia się umiejętność powściągania emocji. Następuje rozwój uczuć wyższych - intelektualnych, społecznych, moralnych, estetycznych. Większa jest kontrola emocji oraz zdolność ich opisu i różnicowania. Dzieci zaczynają uwzględniać intencje i empatycznie podejmować perspektywę innej osoby. Dziecko jest spokojniejsze, mniej pobudliwe emocjonalnie, bardziej stabilne, wycisza się "kryzys" związany z gwałtownością wybuchów emocjonalnych i labilnością.

Co powinien umieć 6-latek, żeby poradzić sobie samodzielnie w szkole?

Skąd wiadomo, czy 6-latek jest gotowy na rozpoczęcie szkoły? Ogólnie rzecz ujmując powinien być na tyle rozwinięty fizycznie, intelektualnie i emocjonalnie, by sprostać szkolnym wymaganiom. Ale co to właściwie oznacza? Ważnymi czynnikami są gotowość emocjonalna i społeczna dziecka - jego umiejętność dostosowania się do zasad, zdolność do panowania nad swoimi emocjami, kontrolowanie ich, umiejętność nawiązania więzi z innymi uczniami w grupie oraz nauczycielem. Gotowe emocjonalnie dziecko prawidłowo reaguje na uwagi dotyczące zachowania i postępów w nauce. Dziecko niegotowe emocjonalnie jest wybuchowe, drażliwe, agresywne, złości się lub płacze z błahego powodu, często wchodzi w konflikty z kolegami. Może też być wycofane, zalęknione, niepewne, napięte, płaczliwe. Gotowość społeczna objawia się także przez poziom samodzielności dziecka.

Samodzielność ta dotyczy nie tylko czynności samoobsługowych takich jak ubieranie, jedzenie czy toaleta, ale także samodzielnego przygotowania się do zajęć, podejmowania prawidłowych decyzji w różnych sytuacjach społecznych. Dziecko gotowe społecznie rozumie proste sytuacje i wie, co jest dobre, a co złe, dobrze się czuje w nowym środowisku szkolnym, z chęcią podejmuje zadania we współpracy z innymi dziećmi. Przejawem braku gotowości społecznej jest stałe absorbowanie uwagi nauczyciela, domaganie się ciągłego wyróżniania.

Kolejnym istotnym czynnikiem jest gotowość intelektualna. Oznacza ona poziom zainteresowania dziecka nauką, zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami w najbliższym otoczeniu. Dziecko gotowe intelektualnie skupia uwagę przez dłuższy czas, potrafi z uwagą śledzić treść opowiadanej czy czytanej bajki. Jego mowa jest poprawna pod względem artykulacyjnym, a zasób jego słownictwa pozwala bez trudu porozumiewać się z innymi. Dziecko gotowe do podjęcia nauki w szkole potrafi doprowadzić rozpoczętą pracę do końca, bo ciekawi go wynik własnych poczynań. Nie bez znaczenia pozostaje także gotowość fizyczna, określająca sprawność i zdrowie dziecka. Trudno bowiem wyobrazić sobie chorowitego malca spędzającego wiele godzin w ławce, nosząc ciężki tornister szkolny czy z powodzeniem wykonującego różne zadania umysłowe czy fizyczne. Rodzice mogą liczyć na pomoc nauczycieli wychowania przedszkolnego oraz wsparcie poradni psychologiczno-pedagogicznych przy ocenie gotowości szkolnej ich pociech.

Co powinno umieć dziecko idące do pierwszej klasy?

Umiejętności, jakie powinno mieć dziecko idące do pierwszej klasy określa podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego. W zakresie umiejętności społecznych przyszły pierwszoklasista powinien między innymi obdarzać uwagą dzieci i dorosłych, aby rozumieć to, co mówią i czego oczekują, przestrzegać reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej oraz w świecie dorosłych, próbować przewidywać skutki swoich zachowań, potrafić przedstawić się, podając swoje imię, nazwisko i adres zamieszkania, powinien także wiedzieć, komu można takie informacje podawać, znać nazwę miejscowości, w której mieszka, znać ważniejsze instytucje i orientować się w rolach społecznych pełnionych przez ważne osoby, np. policjanta, strażaka, wiedzieć, jakiej jest narodowości, że mieszka w Polsce, a stolicą Polski jest Warszawa, wiedzieć, że wszyscy ludzie mają równe prawa, wiedzieć, jak trzeba zachować się w sytuacji zagrożenia i gdzie można otrzymać pomoc, umieć o nią poprosić, znać zagrożenia płynące ze świata ludzi, roślin oraz zwierząt i unikać ich, wiedzieć, jak należy się zachować na uroczystościach, np. na koncercie, festynie, przedstawieniu, w teatrze, w kinie.

W zakresie czynności samoobsługowych dziecko rozpoczynające naukę w pierwszej klasie powinno już radzić sobie w takich sytuacjach jak: samodzielne mycie całego ciała, wycieranie go oraz mycie zębów, samodzielne korzystanie z toalety, samodzielne rozbieranie i ubieranie się, włączając w to dbanie o swoje rzeczy, tak by nie uległy zgubieniu lub kradzieży, dbanie o porządek w swoim otoczeniu oraz właściwe zachowanie się przy stole podczas posiłków.

Uczeń rozpoczynający naukę w szkole podstawowej powinien pod względem umiejętności komunikacyjnych: zwracać się bezpośrednio do rozmówcy, starać się mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym, mówić płynnie, niezbyt głośno, dostosowując ton głosu do sytuacji, uważnie słuchać, dopytywać o niezrozumiałe fakty, formułować dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach, w zrozumiały sposób mówić lub w inny sposób komunikować o swoich potrzebach i decyzjach.

W sferze umiejętności poznawczych na temat otaczającego go świata, sztuki, wiedzy matematycznej przyszły pierwszoklasista powinien: klasyfikować obiekty w sensowny sposób i formułować uogólnienia typu: to do tego pasuje, te obiekty są podobne, a te są inne, starać się łączyć przyczynę ze skutkiem i próbować przewidywać, co się może zdarzyć, przejawiać, w miarę swoich możliwości, zainteresowanie wybranymi zabytkami i dziełami sztuki oraz tradycjami i obrzędami ludowymi ze swojego regionu, wznosić konstrukcje z klocków i tworzyć kompozycje z różnorodnych materiałów (np. przyrodniczych), mieć poczucie sprawstwa - "potrafię to zrobić" i odczuwać radość z wykonanej pracy, rozpoznawać i nazywać zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku, nazywać oraz wyróżniać rośliny i zwierzęta żyjące w różnych środowiskach przyrodniczych, np. na polu, na łące, w lesie, liczyć obiekty i odróżniać błędne liczenie od poprawnego, wyznaczać wynik dodawania i odejmowania, pomagając sobie liczeniem na palcach lub na innych zbiorach zastępczych, rozróżniać stronę lewą i prawą, określać kierunki i ustalać położenie obiektów w stosunku do własnej osoby, a także w odniesieniu do innych obiektów, wiedzieć, na czym polega pomiar długości i znać proste sposoby mierzenia: krokami, stopa za stopą; znać stałe następstwo dni i nocy, pór roku, dni tygodnia, miesięcy w roku.

W zakresie umiejętności czytania i pisania, a dokładniej gotowości do tych umiejętności, absolwent wychowania przedszkolnego: potrafi określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru, rozumie polecenia typu: narysuj kółko w lewym górnym rogu kartki, narysuj szlaczek, zaczynając od lewej strony kartki, potrafi uważnie patrzeć, aby rozpoznać i zapamiętać to, co jest przedstawione na obrazkach, dysponuje sprawnością rąk oraz koordynacją wzrokowo-ruchową potrzebną do rysowania, wycinania i nauki pisania, interesuje się czytaniem i pisaniem, jest gotowe do nauki czytania i pisania, słucha np. opowiadań, baśni i rozmawia o nich, interesuje się książkami, układa krótkie zdania, dzieli zdania na wyrazy, dzieli wyrazy na sylaby, wyodrębnia głoski w słowach o prostej budowie fonetycznej, rozumie sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków oraz często stosowanych oznaczeń i symboli, np. w przedszkolu, na ulicy, na dworcu.

Wiemy, jak 6-latek przygotowuje się do nauki, a czy ważne jest odpowiednie przygotowanie szkoły?

Poza prawidłowościami rozwoju dzieci należy pamiętać, że już od wczesnych momentów życia w każdym z nas jest ciekawość poznawcza i gotowość do odkrywania świata. I sukcesem dobrego nauczyciela jest, by tą ciekawość w uczniach rozbudzać, a nie gasić. Także nie tylko gotowość dziecka, ale i gotowość szkoły decyduje o tym, jak odnajdą się uczniowie na początku swej edukacyjnej przygody.