Ogólnopolska konferencja naukowa "Kapelani Ludowego Wojska Polskiego 1943-1990" - Gdańsk, 19-21 września 2023 r., Oblackie Centrum Edukacji i Kultury w Gdańsku, ul. Elżbietańska 9/10.
Podobne wydarzenia
czwartek, godz. 18:00
Gdańsk,
Europejskie Centrum...
Wstęp wolny
sobota
Gdańsk,
Politechnika Gdańska
Wstęp wolny
W nawiązaniu do przypadających w bieżącym roku 80. rocznicy utworzenia Ludowego Wojska Polskiego i 84. rocznicy agresji sowieckiej na Polskę Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku oraz Oblackie Centrum Edukacji i Kultury w Gdańsku zapraszają do udziału w konferencji naukowej poświęconej kapelanom i duszpasterstwu wojskowemu w komunistycznej Polsce.
Tradycje polskiego duszpasterstwa wojskowego sięgają średniowiecza, choć jego formalne powstanie przypadło na czasy Jana III Sobieskiego. Po zaborach odrodziło się ono wraz z Polską. W 1939 r. w jego szeregach służyło ponad stu duchownych różnych wyznań i obrządków, a w okresie II wojny światowej liczni kapelani pracowali zarówno w wojsku na emigracji, jak i w krajowej konspiracji.
Gdy w lipcu 1943 r. w Związku Sowieckim utworzono 1. Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, zaangażowano do niej ks. Wilhelma Franciszka Kubsza OMI, a z czasem kolejnych kapelanów, niosących posługę duchową żołnierzom powracającym do kraju ze wschodu. Od początku jednak ich działalność stanowiła przede wszystkim propagandową fikcję, mającą uwiarygodnić organizowane wojsko jako polskie. Kierowane przez Generalny Dziekanat WP duszpasterstwo wojskowe pozostało strukturą jedynie cywilną, przez wiele lat podległą odpowiedzialnemu za indoktrynację Głównemu Zarządowi Politycznemu WP i nigdy nieuznaną przez władze kościelne. Na początku lat pięćdziesiątych kapelanów wojskowych pozbawiono dostępu do koszar, a ich kościoły stały się garnizonowymi niemal wyłącznie z nazwy, służąc przede wszystkim ludności cywilnej i pełniąc funkcję kościołów filialnych. Zmiana nastąpiła dopiero w 1991 r., gdy powstał Ordynariat Polowy WP. Choć duszpasterstwo wojskowe w PRL ocenia się zasadniczo negatywnie, miało ono też jaśniejsze strony. Jedną z nich było podtrzymanie tradycyjnej łączności duchowieństwa z polskimi siłami zbrojnymi i żołnierzami. Utrzymanie kapelanów w wojsku stanowiło też ewenement w Bloku Wschodnim, świadczący o sile polskiego katolicyzmu.
Mimo pewnej liczby opracowań niejednoznaczna historia duszpasterstwa LWP i jego reprezentantów pozostaje mało znana. Celem konferencji jest jej możliwie szerokie opisanie, od struktur centralnych po lokalne kościoły garnizonowe (w nomenklaturze wojskowej parafie garnizonowe), których liczba oscylowała wokół trzydziestu kilku. Uczestnicy w swych referatach przedstawią również duszpasterstwa wojskowe wyznań mniejszościowych, stosunek hierarchii do duszpasterstwa LWP oraz sylwetki niektórych kapelanów, w tym ich uwikłanie w system komunistyczny.
Konferencja jest realizowana w ramach Centralnego Projektu Badawczego IPN "Władze komunistyczne wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce 1944-1989".
Konferencja obędzie się w dniach 19-21 września br. Oblackim Centrum Edukacji i Kultury w Gdańsku, ul. Elżbietańska 9/10. Wstęp wolny.
Tradycje polskiego duszpasterstwa wojskowego sięgają średniowiecza, choć jego formalne powstanie przypadło na czasy Jana III Sobieskiego. Po zaborach odrodziło się ono wraz z Polską. W 1939 r. w jego szeregach służyło ponad stu duchownych różnych wyznań i obrządków, a w okresie II wojny światowej liczni kapelani pracowali zarówno w wojsku na emigracji, jak i w krajowej konspiracji.
Gdy w lipcu 1943 r. w Związku Sowieckim utworzono 1. Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, zaangażowano do niej ks. Wilhelma Franciszka Kubsza OMI, a z czasem kolejnych kapelanów, niosących posługę duchową żołnierzom powracającym do kraju ze wschodu. Od początku jednak ich działalność stanowiła przede wszystkim propagandową fikcję, mającą uwiarygodnić organizowane wojsko jako polskie. Kierowane przez Generalny Dziekanat WP duszpasterstwo wojskowe pozostało strukturą jedynie cywilną, przez wiele lat podległą odpowiedzialnemu za indoktrynację Głównemu Zarządowi Politycznemu WP i nigdy nieuznaną przez władze kościelne. Na początku lat pięćdziesiątych kapelanów wojskowych pozbawiono dostępu do koszar, a ich kościoły stały się garnizonowymi niemal wyłącznie z nazwy, służąc przede wszystkim ludności cywilnej i pełniąc funkcję kościołów filialnych. Zmiana nastąpiła dopiero w 1991 r., gdy powstał Ordynariat Polowy WP. Choć duszpasterstwo wojskowe w PRL ocenia się zasadniczo negatywnie, miało ono też jaśniejsze strony. Jedną z nich było podtrzymanie tradycyjnej łączności duchowieństwa z polskimi siłami zbrojnymi i żołnierzami. Utrzymanie kapelanów w wojsku stanowiło też ewenement w Bloku Wschodnim, świadczący o sile polskiego katolicyzmu.
Mimo pewnej liczby opracowań niejednoznaczna historia duszpasterstwa LWP i jego reprezentantów pozostaje mało znana. Celem konferencji jest jej możliwie szerokie opisanie, od struktur centralnych po lokalne kościoły garnizonowe (w nomenklaturze wojskowej parafie garnizonowe), których liczba oscylowała wokół trzydziestu kilku. Uczestnicy w swych referatach przedstawią również duszpasterstwa wojskowe wyznań mniejszościowych, stosunek hierarchii do duszpasterstwa LWP oraz sylwetki niektórych kapelanów, w tym ich uwikłanie w system komunistyczny.
Konferencja jest realizowana w ramach Centralnego Projektu Badawczego IPN "Władze komunistyczne wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce 1944-1989".
Konferencja obędzie się w dniach 19-21 września br. Oblackim Centrum Edukacji i Kultury w Gdańsku, ul. Elżbietańska 9/10. Wstęp wolny.
PROGRAM
DZIEŃ 1 - 19 WRZEŚNIA 2023 - WTOREK
12:00-12:20 - otwarcie konferencji
Panel I - Jawni współpracownicy reżimu
12:20-12:40 - dr Jacek Żurek (Wojskowy Instytut Wydawniczy w Warszawie) - Kapelani wojskowi a ruch "księży patriotów" w Polsce
12:40-13:00 - dr Jan Hlebowicz (Instytut Pamięci Narodowej w Gdańsku) - Kapelani LWP w ruchu księży "patriotów" na przykładzie województwa gdańskiego 1945-1956
13:00-13:20 - dr Michał Zawiślak (Katolicki Uniwersytet Lubelski) - Finansowanie kapelanów Ludowego Wojska Polskiego ze środków Funduszu Kościelnego 1950-1989
13:20-13:40 - ks. dr Paweł Kostrzewski (Instytut Wyższych Studiów Teologicznych w Częstochowie) - Kapelani LWP a klerycy-żołnierze
13:40-14:00 - dyskusja
14:00-15:00 - przerwa
Panel II - Dziekani i ich zastępcy
15:00-15:20 - mgr Marcin Krzysztofik (Instytut Pamięci Narodowej w Lublinie) - Obecność ks. mjr. Wilhelma Kubsza i innych kapelanów LWP przy egzekucjach żołnierzy podziemia niepodległościowego w Lublinie w 1944 r.
15:20-15:40 - dr hab. Elżbieta Wojcieszyk (Instytut Pamięci Narodowej w Poznaniu) - Kapelani KBW. Ks. Wincenty Edward Martusiewicz (1916-1969) - studium przypadku
15:40-16:00 - dr Bartłomiej Noszczak (Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie) - Ks. płk Julian Humeński. Przyczynek do biografii generalnego dziekana WP
16:00-16:20 - dr Urszula Kraśnicka-Zajdler (Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie) - Ks. płk. Florian Klewiado - generalny dziekan Wojska Polskiego 1986-1991
16:20-16:40 - dyskusja
16:40-17:00 - przerwa
Panel III - Stanowisko episkopatu
17:00-17:20 - ks. dr Jarosław Wąsowicz (Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej) - Prymas August Hlond wobec duszpasterstwa wojskowego po II wojnie światowej
17:20-17:40 - dr hab. Rafał Łatka, prof. UKSW (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Instytut Pamięci Narodowej) - Prymas Stefan Wyszyński wobec kapelanów "ludowego" Wojska Polskiego
17:40-18:00 - dr hab. Mariusz Krzysztofiński (Instytut Pamięci Narodowej w Rzeszowie) - Biskup Ignacy Tokarczuk i jego stosunek do duszpasterstwa LWP na terenie diecezji przemyskiej
18:00-18:20 - dyskusja
DZIEŃ 2 - 20 WRZEŚNIA 2023 - ŚRODA
Panel IV - Duszpasterstwa wojskowe różnych wyznań
10:00-10:20 - ks. prof. dr hab. Jerzy Myszor (Uniwersytet Śląski w Katowicach) - Organizacja rzymskokatolickiego duszpasterstwa w Wojsku Polskim za czasów bp. gen. Józefa Gawliny (1933-1947)
10:20-10:40 - dr hab. Grzegorz Berendt, prof. UG (Uniwersytet Gdański, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku) - W wolnej i podległej Ojczyźnie. Rabini Wojska Polskiego w latach 1919-1949
10:40-11:00 - dr hab. Olgierd Kiec, prof. UZ (Uniwersytet Zielonogórski) - Ewangelickie duszpasterstwo Wojska Polskiego w latach 1919-1950/1956
11:00-11:20 - dr hab. Jerzy Grzybowski, prof. UW (Uniwersytet Warszawski) - Duszpasterstwo wojskowe wyznania prawosławnego w Wojsku Polskim w latach 1919-1947
11:20-11:40 - dyskusja
11:40-12:00 - przerwa
Panel V - Regionalia (1)
12:00-12:20 - dr Daniel Gucewicz (Instytut Pamięci Narodowej w Gdańsku) - Kościoły garnizonowe w diecezji gdańskiej 1945-1990/1991. Wybrane zagadnienia
12:20-12:40 - prof. dr hab. Waldemar Rozynkowski (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) - Z dziejów parafii garnizonowej w Toruniu po drugiej wojnie światowej
12:40-13:00 - mgr Mateusz Szłapka (Instytut Pamięci Narodowej w Bydgoszczy) - Parafia wojskowa p.w. św. Barbary i św. Maurycego w Inowrocławiu w latach 1945-1990
13:00-13:20 - ks. dr hab. Sławomir Bylina (Katolicki Uniwersytet Lubelski) - Duszpasterstwo garnizonu Siedlce w PRL
13:20-13:40 - dr hab. Leszek Zygner, prof. PUZ (Państwowa Uczelnia Zawodowa w Ciechanowie) - Komorowo i Zegrze. Zrealizowana i niezrealizowana fundacji parafii wojskowej na terenie północnego Mazowsza w okresie PRL
13:40-14:00 - dyskusja
14:00-15:00 - przerwa
Panel VI - Regionalia (2)
15:00-15:20 - dr hab. Łucja Marek (Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie) - Kościół garnizonowy św. Agnieszki w Krakowie. Portret kapelanów
15:20-15:40 - dr Krzysztof Busse (Instytut Pamięci Narodowej w Radomiu) - Parafia wojskowa w Radomiu i jej kapelani (1945-1990)
15:40-16:00 - dr Krzysztof Kierski (Instytut Pamięci Narodowej w Olsztynie) - Kościół garnizonowy i kapelani wojskowi w Olsztynie w latach 1945-1990
16:00-16:20 - dr Zbigniew Stanuch (Instytut Pamięci Narodowej w Szczecinie) - Działalność duchownych kościoła garnizonowego pw. św. Wojciecha w Szczecinie w latach 1945-1990. Zarys problematyki
16:20-16:40 - ks. dr Adam Szpotański (Instytut Pamięci Narodowej we Wrocławiu) - Kapelani WP w kościele garnizonowym pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Jeleniej Górze w świetle archiwów świeckich i kościelnych
16:40-17:00 - dyskusja
DZIEŃ 3 - 21 WRZEŚNIA 2023 - CZWARTEK
Panel VII - Regionalia (3) i Varia (1)
10:00-10:20 - dr hab. Krzysztof Sychowicz, prof. AŁ (Instytut Pamięci Narodowej w Białymstoku, Akademia Łomżyńska) - Duszpasterstwo wojskowe w województwie białostockim (1945-1956)
10:20-10:40 - dr Ewelina Ślązak (Instytut Pamięci Narodowej w Łodzi) - Duszpasterstwo wojskowe w Łodzi w latach 1945-1948 - geneza, obsada oraz posługa w parafiach pw. św. Ducha i św. Jerzego
10:40-11:00 - dr Artur Kuprianis (Instytut Pamięci Narodowej w Łodzi) - Wodzirej Maksymilian Goszyc. Niezwykłe przypadki kapelana parafii wojskowej w Skierniewicach w latach 1955-1957
11:00-11:20 - dr Stefan Pastuszewski (Bydgoska Szkoła Wyższa) - Bydgoska parafia garnizonowa i jej kapelani w latach 1945-1990
11:20-11:40 - dr Sebastian Drabik - Wyjazdy kapelanów wojskowych LWP do ZSRS w latach osiemdziesiątych XX w.
11:40-12:00 - dyskusja
12:20-12:40 - przerwa kawowa
Panel VIII - Regionalia (4) i Varia (2)
12:40-13:00 - dr Jarosław Durka (Akademia Kaliska) - Wojskowy epizod ks. Mariana Frontczyka (1913-1981) z diecezji częstochowskiej
13:00-13:20 - dr Andrzej Drzycimski - Ksiądz, co rozkazem został kapelanem "specyficznego ośrodka" w Strzebielinku
13:20-13:40 - mgr inż. Jarosław Ciślak - Struktura organizacyjno-etatowa duszpasterstw LWP w latach 1943-1990
13:40-14:00 - mgr Oskar Myszor (Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni) - Duszpasterstwo wojskowe Marynarki Wojennej. Zarys dziejów od utworzenia do reaktywacji (1919-1991)
14:00-14:20 - mgr Janusz Oszytko (Instytut Pamięci Narodowej w Opolu) - Próba nowego spojrzenia na akta kapelana LWP ks. płk. Wilhelma Kubsza przechowywane w IPN
14:20-14:40 - dyskusja
DZIEŃ 1 - 19 WRZEŚNIA 2023 - WTOREK
12:00-12:20 - otwarcie konferencji
Panel I - Jawni współpracownicy reżimu
12:20-12:40 - dr Jacek Żurek (Wojskowy Instytut Wydawniczy w Warszawie) - Kapelani wojskowi a ruch "księży patriotów" w Polsce
12:40-13:00 - dr Jan Hlebowicz (Instytut Pamięci Narodowej w Gdańsku) - Kapelani LWP w ruchu księży "patriotów" na przykładzie województwa gdańskiego 1945-1956
13:00-13:20 - dr Michał Zawiślak (Katolicki Uniwersytet Lubelski) - Finansowanie kapelanów Ludowego Wojska Polskiego ze środków Funduszu Kościelnego 1950-1989
13:20-13:40 - ks. dr Paweł Kostrzewski (Instytut Wyższych Studiów Teologicznych w Częstochowie) - Kapelani LWP a klerycy-żołnierze
13:40-14:00 - dyskusja
14:00-15:00 - przerwa
Panel II - Dziekani i ich zastępcy
15:00-15:20 - mgr Marcin Krzysztofik (Instytut Pamięci Narodowej w Lublinie) - Obecność ks. mjr. Wilhelma Kubsza i innych kapelanów LWP przy egzekucjach żołnierzy podziemia niepodległościowego w Lublinie w 1944 r.
15:20-15:40 - dr hab. Elżbieta Wojcieszyk (Instytut Pamięci Narodowej w Poznaniu) - Kapelani KBW. Ks. Wincenty Edward Martusiewicz (1916-1969) - studium przypadku
15:40-16:00 - dr Bartłomiej Noszczak (Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie) - Ks. płk Julian Humeński. Przyczynek do biografii generalnego dziekana WP
16:00-16:20 - dr Urszula Kraśnicka-Zajdler (Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie) - Ks. płk. Florian Klewiado - generalny dziekan Wojska Polskiego 1986-1991
16:20-16:40 - dyskusja
16:40-17:00 - przerwa
Panel III - Stanowisko episkopatu
17:00-17:20 - ks. dr Jarosław Wąsowicz (Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej) - Prymas August Hlond wobec duszpasterstwa wojskowego po II wojnie światowej
17:20-17:40 - dr hab. Rafał Łatka, prof. UKSW (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Instytut Pamięci Narodowej) - Prymas Stefan Wyszyński wobec kapelanów "ludowego" Wojska Polskiego
17:40-18:00 - dr hab. Mariusz Krzysztofiński (Instytut Pamięci Narodowej w Rzeszowie) - Biskup Ignacy Tokarczuk i jego stosunek do duszpasterstwa LWP na terenie diecezji przemyskiej
18:00-18:20 - dyskusja
DZIEŃ 2 - 20 WRZEŚNIA 2023 - ŚRODA
Panel IV - Duszpasterstwa wojskowe różnych wyznań
10:00-10:20 - ks. prof. dr hab. Jerzy Myszor (Uniwersytet Śląski w Katowicach) - Organizacja rzymskokatolickiego duszpasterstwa w Wojsku Polskim za czasów bp. gen. Józefa Gawliny (1933-1947)
10:20-10:40 - dr hab. Grzegorz Berendt, prof. UG (Uniwersytet Gdański, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku) - W wolnej i podległej Ojczyźnie. Rabini Wojska Polskiego w latach 1919-1949
10:40-11:00 - dr hab. Olgierd Kiec, prof. UZ (Uniwersytet Zielonogórski) - Ewangelickie duszpasterstwo Wojska Polskiego w latach 1919-1950/1956
11:00-11:20 - dr hab. Jerzy Grzybowski, prof. UW (Uniwersytet Warszawski) - Duszpasterstwo wojskowe wyznania prawosławnego w Wojsku Polskim w latach 1919-1947
11:20-11:40 - dyskusja
11:40-12:00 - przerwa
Panel V - Regionalia (1)
12:00-12:20 - dr Daniel Gucewicz (Instytut Pamięci Narodowej w Gdańsku) - Kościoły garnizonowe w diecezji gdańskiej 1945-1990/1991. Wybrane zagadnienia
12:20-12:40 - prof. dr hab. Waldemar Rozynkowski (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) - Z dziejów parafii garnizonowej w Toruniu po drugiej wojnie światowej
12:40-13:00 - mgr Mateusz Szłapka (Instytut Pamięci Narodowej w Bydgoszczy) - Parafia wojskowa p.w. św. Barbary i św. Maurycego w Inowrocławiu w latach 1945-1990
13:00-13:20 - ks. dr hab. Sławomir Bylina (Katolicki Uniwersytet Lubelski) - Duszpasterstwo garnizonu Siedlce w PRL
13:20-13:40 - dr hab. Leszek Zygner, prof. PUZ (Państwowa Uczelnia Zawodowa w Ciechanowie) - Komorowo i Zegrze. Zrealizowana i niezrealizowana fundacji parafii wojskowej na terenie północnego Mazowsza w okresie PRL
13:40-14:00 - dyskusja
14:00-15:00 - przerwa
Panel VI - Regionalia (2)
15:00-15:20 - dr hab. Łucja Marek (Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie) - Kościół garnizonowy św. Agnieszki w Krakowie. Portret kapelanów
15:20-15:40 - dr Krzysztof Busse (Instytut Pamięci Narodowej w Radomiu) - Parafia wojskowa w Radomiu i jej kapelani (1945-1990)
15:40-16:00 - dr Krzysztof Kierski (Instytut Pamięci Narodowej w Olsztynie) - Kościół garnizonowy i kapelani wojskowi w Olsztynie w latach 1945-1990
16:00-16:20 - dr Zbigniew Stanuch (Instytut Pamięci Narodowej w Szczecinie) - Działalność duchownych kościoła garnizonowego pw. św. Wojciecha w Szczecinie w latach 1945-1990. Zarys problematyki
16:20-16:40 - ks. dr Adam Szpotański (Instytut Pamięci Narodowej we Wrocławiu) - Kapelani WP w kościele garnizonowym pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Jeleniej Górze w świetle archiwów świeckich i kościelnych
16:40-17:00 - dyskusja
DZIEŃ 3 - 21 WRZEŚNIA 2023 - CZWARTEK
Panel VII - Regionalia (3) i Varia (1)
10:00-10:20 - dr hab. Krzysztof Sychowicz, prof. AŁ (Instytut Pamięci Narodowej w Białymstoku, Akademia Łomżyńska) - Duszpasterstwo wojskowe w województwie białostockim (1945-1956)
10:20-10:40 - dr Ewelina Ślązak (Instytut Pamięci Narodowej w Łodzi) - Duszpasterstwo wojskowe w Łodzi w latach 1945-1948 - geneza, obsada oraz posługa w parafiach pw. św. Ducha i św. Jerzego
10:40-11:00 - dr Artur Kuprianis (Instytut Pamięci Narodowej w Łodzi) - Wodzirej Maksymilian Goszyc. Niezwykłe przypadki kapelana parafii wojskowej w Skierniewicach w latach 1955-1957
11:00-11:20 - dr Stefan Pastuszewski (Bydgoska Szkoła Wyższa) - Bydgoska parafia garnizonowa i jej kapelani w latach 1945-1990
11:20-11:40 - dr Sebastian Drabik - Wyjazdy kapelanów wojskowych LWP do ZSRS w latach osiemdziesiątych XX w.
11:40-12:00 - dyskusja
12:20-12:40 - przerwa kawowa
Panel VIII - Regionalia (4) i Varia (2)
12:40-13:00 - dr Jarosław Durka (Akademia Kaliska) - Wojskowy epizod ks. Mariana Frontczyka (1913-1981) z diecezji częstochowskiej
13:00-13:20 - dr Andrzej Drzycimski - Ksiądz, co rozkazem został kapelanem "specyficznego ośrodka" w Strzebielinku
13:20-13:40 - mgr inż. Jarosław Ciślak - Struktura organizacyjno-etatowa duszpasterstw LWP w latach 1943-1990
13:40-14:00 - mgr Oskar Myszor (Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni) - Duszpasterstwo wojskowe Marynarki Wojennej. Zarys dziejów od utworzenia do reaktywacji (1919-1991)
14:00-14:20 - mgr Janusz Oszytko (Instytut Pamięci Narodowej w Opolu) - Próba nowego spojrzenia na akta kapelana LWP ks. płk. Wilhelma Kubsza przechowywane w IPN
14:20-14:40 - dyskusja
Filmy